Η τραγική μορφή του καρνάβαλου και η υποκρισία μας.

Αν από τη προηγούμενη Κυριακή απολαύσαμε τον Κωστή Μπαστιά, σήμερα θα ταξιδέψουμε μακριά με τον κυρό γέροντα Χαλκηδόνας Μελίτωνα. Τελειώνει η τυρινή βδομάδα, έρχεται η καθαρή, ως αρχή της ορθόδοξης εκκλησιαστικής σαρακοστής.

Στα κοσμικά και συνεχώς μεταβαλλόμενα πράγματα, έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια πορεία «αργεντινοποίησης» της ελλαδίτσας μας, με ασφαλιστικά μέτρα μιας άγριας λεηλασίας της ασφάλισης και σύνταξης από έναν άναρχο καπιταλισμό και μια πορεία πιέσεων στα νέα γεωπολιτικά παιχνίδια των υπερδυνάμεων (ΕΕ, ΗΠΑ, Ρωσία, Τουρκία, κλπ) στα Βαλκάνια, Κυπρο κλπ.

Στα εκκλησιαστικά και εσωτερικά συνεχώς επαναλαμβανόμενα πνευματικά προβλήματα έχουμε μια νέα ευκαιρία να κοιταχτούμε στο καθρέπτη.

Σ’ αυτό το κοίταγμα σήμερα ως πυροκροτητής ας χρησιμεύσει ένα προφητικό κείμενο της 08-03-1970. Πριν 38 χρόνια ακριβώς!

Παράλληλα ως βακτηρία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τη νηστεία, που έγινε πριν 21 χρόνια και ακούστηκε από ραδιόφωνο της Πάτρας!

Λόγος για την υποκρισία (και το καρνάβαλο) του κυρού Γέροντος Χαλκιδόνας Μελίτωνα.

Αδέλφια μου,

Η αλήθεια είναι απλή, καθαρή, ωραία, χαριτωμένη και σε τελευταία ανάλυση η αλήθεια είναι αγάπη. Έτσι μας την παρουσίασε αυτός, που τόσο πολύ την πλησίασε: Ο Πλάτωνας. Έτσι μας την αποκάλυψε ως Ευαγγελική χάρη, ο Κύριός μας, την αλήθεια. Απλή, απλά. Εμείς την περιπλέξαμε. Ζητήσαμε το πάρα πέρα από την απλότητα. Και αυτό δεν υπάρχει, γιατί δεν υπάρχει πιο πέρα από την αλήθεια.

Αναζητήσαμε την αλήθεια μέσα στους λαβύρινθους της σοφιστείας, μέσα στους μαίανδρους της αληθοφάνειας. Αλλ’ η αλήθεια, υπομονετική όπως είναι, σταθερή και ακέραιη, επανέρχεται πίσω και «κρούει τη θύρα» της ζωής μας. Έτσι την κρούει και σήμερα με την Ευαγγελική περικοπή, που ακούσατε. Στη περικοπή δεν υπάρχει τίποτα «ποιητική αδεία» ή ως ρητορικό σχήμα λόγου. Είναι απλή η αλήθεια. Σαφής ο λόγος του Θεού. Τόσο σαφής και κατηγορηματικός, ώστε ούτε καν ανάγκη από ερμηνεία έχει.

Προσέξτε τι είπε: Απλά και αληθινά πράγματα: Εάν δεν συγχωρήσετε τους ανθρώπους, δεν θα σας συγχωρήσει ο Θεός. Το φανταστήκατε ποτέ αυτό, ότι η θεία συγχώρηση εξαρτάται από την συγχώρηση του ανθρώπου προς το συνάνθρωπό του; Και όλα τα άλλα, όλα τα δήθεν αγαθά μας έργα, όλος ο «μοντανισμός» μας, όλη η μέριμνά μας για τη σωτηρία των άλλων, όλη η κρίση μας για το κόσμο, από το ύψος της δήθεν αρετής μας, όλα αυτά δεν έχουν καμιά αξία και δεν μπορούν να φέρουν την Θεία συγχώρηση, εάν δεν συμπληρωθούν με την συγγνωμικότητά μας προς το συνάνθρωπό μας.

Και αυτό μας λέγεται από τον Κύριο αυτή την στιγμή, που εισερχόμαστε στη Μεγάλη Σαρακοστή και μας λέγεται με συνάφεια με ό,τι μας έχει ειπωθεί τις τρεις προηγούμενες Κυριακές του Τριώδιου.

Την πρώτη Κυριακή, μας είπε πως ο Τελώνης δικαιώθηκε, ο Φαρισαίος όχι. Τη δεύτερη Κυριακή, μας είπε πως η μετάνοια του άσωτου έγινε δεκτή, ο άσωτος λυτρώθηκε, ενώ ο πρεσβύτερος αδελφός, ο δεύτερος άσωτος, η τραγική μορφή της παραβολής, έμεινε ανεξιλέωτος μέσα στην αυταρέσκειά του και αμέτοχος στη παγκόσμια χαρά της σωτηρίας.

Την τρίτη Κυριακή, μας αποκάλυψε το πλέον καταπληκτικό μυστικό των «εσχάτων», ότι η ανθρωπότητα όλη θα κριθεί με το πλέον απίθανο μέτρο. Το πλέον παράδοξο, επειδή είναι θείο μέτρο. Με τι; Με τη «ταυτοπροσώπηση» του Θεού προς τον ελάχιστο άνθρωπο. Το γυμνό, το πεινασμένο, τον διψασμένο, τον άρρωστο, τον ξένο, τον από οποιαδήποτε αιτία σε φυλακή πεταμένο. Εφόσον «εποιήσατε ενί τούτων των αδελφών μου, των ελαχίστων, εμοί εποιήσατε». Εφόσον «ουκ εποιήσατε, ουδέ εμοί εποιήσατε». Διότι, εγώ ήμουν αυτός ο πεταμένος, ο περιφρονημένος άνθρωπος.

Και, αδέλφια μου, το θεανδρικό μυστήριο προχωρεί: Εάν δεν συγχωρήσετε δεν θα συγχωρηθήτε. Και παρακάτω: μην υποκρίνεστε, γίνετε απλοί και ακέραιοι. Αν έχετε και την ελάχιστη αρετή, προσποιηθήτε πως δεν την έχετε.

Κρύφτετη, τότε τη βλέπει ο Θεός, τότε αυτή φέρνει καρπό στο φανερό. Μην είστε σκυθρωποί και βλοσυροί, για να φαίνεσθε άγιοι. Ποτέ δεν κάνει επίδειξη η αγιότητα. Την αισθάνονται οι άνθρωποι και την ρουφούν, όπως το άρωμα του ρόδου, το οποίο δεν εξαγγέλλει ούτε την ομορφιά του, ούτε τη χάρη του, ούτε το άρωμά του. Και ακόμη, μη θησαυρίζετε θησαυρούς πάνω στη Γη. Και δεν εννοεί, βέβαια, μόνον τους περιουσιακούς, μα οτιδήποτε θεωρούμε ως πολύτιμο αγαθό και για την απόκτησή του είμαστε έτοιμοι να χρησιμοποιήσουμε κάθε μέσο νόμιμο ή άνομο και για το οποίο πολύτιμο αγαθό είμαστε έτοιμοι να πουλήσουμε και αυτή την καρδιά μας. Γιατί, αλήθεια, είπε ο Κύριος ότι εκεί που είναι ο θησαυρός του ανθρώπου, εκεί είναι και η καρδιά του;

Αδέλφια μου, θα σταθώ για λίγο στο πρώτο σημείο, της αλληλοσυσχέτησης της Θείας συγχώρησης προς την ανθρώπινη. Δεν υπάρχει βαθύτερη θεολογική αλήθεια απ’ αυτή. Μας εισάγει στο μυστήριο της σωτηρίας. Όταν συγχωρούμε το συνάνθρωπό μας, όχι μόνον κατανοούμε, συνειδητοποιούμε και κατακτούμε τη θεία συγχώρηση, αλλά και συμπράττουμε στη σωτηρία μας. Κατά τη πορεία της σωτηρίας μας, σώζουμε και ενόσω σώζουμε σωζόμαστε. Είμαστε αλληλέγγυοι ως ανθρώπινο γένος.

Ενόσω συγχωρούμε, λυπούμαστε ως μοναδική ανθρώπινη προσωπικότητα. Όσοι δεν έχετε ποτέ συγχωρήσει στη ζωή σας, τότε, μετά τον Κύριο, πάτε και ρωτήστε το ψυχίατρό σας: που οφείλονται όλες οι ψυχώσεις, νευρώσεις, πλέγματα, τα οποία, χωρίς να το θέλετε, κατευθύνουν πολλές φορές μια περίεργη κοινωνική συμπεριφορά σας;

Και αντίστροφα, σεις που έχετε συγχωρήσει, αναγνωρίστε και ομολογήστε, πέρα από τη δικαίωση του Κυρίου, τι εσωτερική βαθειά ελευθερία έχετε αποκτήσει.
Και τώρα έρχομαι στο δεύτερο σημείο της περικοπής: Αυτό της υποκρισίας.

Τίποτα δεν καυτηρίασε ο Κύριος τόσο πολύ, όσο την υποκρισία. Και ορθά, σ’ αυτή είδε, ότι υπάρχει πάντοτε ο μεγαλύτερος παραπλανητικός κίνδυνος, δηλαδή το εωσφορικό αγγελοφανές φως. Είναι πράγματι φοβερή η δύναμη της υποκρισίας. Τόσο γι’ αυτόν που τη ζει και την ασκεί, όσο και γι’ αυτούς που την υφίστανται.

Και είναι επικίνδυνη η υποκρισία, γιατί ανταποκρίνεται προς ένα πολύ βαθύ ψυχολογικό αίτημα του ανθρώπου.

O άνθρωπος θέλει να φανεί αυτός που δεν είναι. Ακόμη και ενώπιον του εαυτού του και ενώπιον του Θεού. Και έτσι ξεφεύγει από την αλήθεια και την απλότητα και φυσικά και από την μετάνοια και την σωτηρία.

Σε λίγες ώρες έξω από αυτό το ναό, έξω από τη γαλήνη του, στους δρόμους αυτής της Πολιτείας, θα παρελάσει ο Καρνάβαλος. Μη τον περιφρονήσετε και μη τον χλευάσετε και μη με κατακρίνετε, που τον αναφέρω αυτή τη στιγμή. Δεν είναι καθόλου άσχετος με το μέγιστο πρόβλημα της υποκρισίας. Να τον προσέξετε φέτος τον Καρνάβαλο με σεβασμό και βαθύ στοχασμό. Είναι πανάρχαιο το φαινόμενο και είναι φαινόμενο πολύ βαθιού και αγχώδους αιτήματος της ψυχής του ανθρώπου να λυτρωθεί από τη καθημερινή του υποκρισία με μια έκφραση ανώνυμης διονυσιακής νέας υποκρισίας.

Είναι τραγική μορφή ο Καρνάβαλος. Ζητά να λυτρωθεί από την υποκρισία, ενώ υποκρίνεται. Ζητά να καταλύσει όλες τις ποικίλες προσωπίδες, που φορά κάθε μέρα με μια νέα, την πιο απίθανη. Ζητά να αδειάσει ό,τι υπάρχει απωθημένο μέσα στο υποσυνείδητό του και να λευτερωθεί, αλλά ελευθερία δεν υπάρχει, η τραγωδία του Καρνάβαλου παραμένει άλυτη. Το βαθύτατο αίτημά του είναι να μεταμορφωθεί.

Εδώ, λοιπόν, είναι η θέση της Εκκλησίας, κοντά στον Καρνάβαλο. Σ’ αυτόν που ζητά μεταμόρφωση, το κεντρικό κήρυγμα της Ορθοδοξίας. Τη μεταμόρφωση.
Να μη τον καταδικάσουμε, λοιπόν τον Καρνάβαλο, αλλά να σταθούμε και κάτω από την προσωπίδα του να ακούσουμε την αγωνία του, την έκκλησή του και το δάκρυ του.
Επαναλαμβάνω, της Ορθοδοξίας το βαθύτερο κήρυγμα ζητεί ο Καρνάβαλος, περιφερόμενος εις τους δρόμους της Πολιτείας: τη μεταμόρφωση.

Και είναι ο ειλικρινέστερος και εντιμότερος των υποκριτών.

Ίσως θα νομίσετε, ότι αστειεύομαι. Απόλυτα όχι. Δεν υπάρχει σοβαρότερο πρόβλημα αυτή την ώρα για την Εκκλησία. Δεν είναι δυνατόν η Εκκλησία, και μάλιστα η Ορθόδοξη, η δική μας Εκκλησία, να νοηθεί ως άσχετη προς τη ζωή, προς τους καιρούς, προς την αγωνία αυτής της ώρας, προς τα φλέγοντα προβλήματα αυτής της στιγμής, απλά ως πόλη «επάνω όρους κειμένη» και να θεωρεί τα ζητήματα γι’ αυτήν.

Ως Εκκλησία είμαστε πλεγμένοι στη πορεία του γένους των ανθρώπων, στη μεγάλη αυτή περιπέτεια, που ονομάζεται Ιστορία, που οδηγεί στη τελείωση των εσχάτων.

Όταν τη χθεσινή μέρα υποκρινόμαστε, τη σημερινή απουσιάζουμε και η αυριανή έρχεται χωρίς εμάς.

Ομιλώντας στη 4η Πανορθόδοξη Διάσκεψη της Γενεύης, είχα πει: «Η χθεσινή έφυγε προ πολλού, ούτε καν τη σημερινή ζούμε, μας πρόλαβε η μεθαυριανή». Το επαναλαμβάνω αυτό σήμερα εντονότερα. Γιατί είναι η αλήθεια, πέρα από την αυτάρκεια της υποκρισίας, η απλή, η ευκολότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων είναι να τα χλευάσει και να τα κατακρίνει κανείς και να αντιπαρέλθει, όπως ο Ιερέας και ο Λευΐτης της Σαμαρειτικής παραβολής [1]. Αλλά η πληγή είναι εδώ και κράζει.

Ποιος μπορεί υπεύθυνα να μας πει, ότι είναι έξω από κάθε ιστορική, εξελικτική πραγματικότητα όλα αυτά τα συνταρακτικά γεγονότα και φαινόμενα της νέας γενεάς της ανθρωπότητας, η έξαλλη μουσική, οι έξαλλοι χοροί, η έξαλλη επένδυση, όλη αυτή η παγκόσμια επανάσταση της νεολαίας;

Αν όλοι οι μικρόμυαλοι, όλοι όσοι εθελοτυφλούν, όλοι όσοι παρελθοντολογούν και όσοι καυχώνται για την αρετή της εποχής τους συνωμοτήσουν, για να κατακρίνουν όλα αυτά τα πράγματα, η Εκκλησία έχει χρέος να σταθεί με θεανδρική κατανόηση, με μια ενανθρώπιση, όπως ο Κύριός της στο μέσο ενός νέου κόσμου, που έρχεται από μακριά, και να ακούσει αυτή την αγωνιώδη κραυγή, που αναπηδά απ’ όλα αυτά τα θεωρούμενα από μας, έξαλλα πράγματα. Κάτι έχει να μας πει με όλα αυτά τα φαινόμενα αυτός ο κόσμος, που έρχεται νέος στο προσκήνιο της Ιστορίας.

Αυτά που εμείς νομίζουμε έξαλλα εμείς οι παλαιοί, όταν λάβουμε υπόψη το φοβερό γεγονός, ότι ένα από τα χαρακτηριστικά της εποχής μας είναι η τεράστια απόσταση, που υπάρχει στη διαδοχή των γενιών, δηλαδή η γενιά, η οποία έρχεται έπειτα από εμένα έχει απόσταση τριών γενιών.

Πως έχουμε την αξίωση να τη κατανοήσουμε εμείς αυτή τη νέα γενιά που έρχεται, εάν δεν είμαστε Εκκλησία Χριστού, που συνεχώς ενανθρωπίζεται, συνεχώς μεταμορφώνεται και συνεχώς μεταμορφώνει;

Ασφαλώς θα έχετε πληροφορηθεί την εμφάνιση μιας νέας επιστήμης, της μελλοντολογίας, επιστήμης που ασχολείται με την διερεύνηση και τη μελέτη προκαταβολικά του μέλλοντος, ενός απίθανου μέλλοντος, για το κόσμο στη προόραση του οποίου καλείται και η Εκκλησία.

Τι υπάρχει εις το βάθος αυτής της νέας επιστήμης; Η νοσταλγία και αναζήτηση του προφητικού στοιχείου. Άνευ αυτού, η Εκκλησία είναι χωρίς πυξίδα. Με πλήρη γνώση αυτής της ανάγκης και αυτού του αιτήματος των καιρών, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, υπό τη εμπνευσμένη ηγεσία του μεγάλου Πατριάρχη Αθηναγόρα του Α΄, έχει συλλάβει το αίτημα του ανθρωπίνου γένους για ενότητα[2].

Και είναι η μοίρα του προφητικού στοιχείου, ακόμη και σ’ αυτή την Ιερουσαλήμ, «Ιερουσαλήμ η αποκτείνουσα τους Προφήτας και λιθοβολούσα τους απεσταλμένους προς αυτήν. Πολλάκις ηθέλησα επισυναγαγείν τα τέκνα σου ως όρνις τα νοσσία εαυτής υπό τας πτέρυγας και ουκ ηθελήσατε· ιδού αφίεται υμίν ο οίκος υμών έρημος» (Ματθ. Κγ΄, 37-38).

Αλλά το σπίτι μας δεν θα μείνει έρημο. Τα «νοσσία» θα μαζευτούν κάτω από τη κλώσα, τη Μητέρα – Εκκλησία. Είναι η προφητεία του Κυρίου, είναι το θέλημά Του, η αγωνιώδης κραυγή της διαστημικής εποχής της Ανθρωπότητας.

Δεν θα επιζήσουμε ως χριστιανικές επί μέρους Εκκλησίες και Ομολογίες αυτού του κύματος που επέρχεται, εάν δεν ενωθούμε όλοι «εν Χριστώ Ιησού». Είναι πλέον η ώρα να λυτρωθούμε από την αντιπατερική ιδέα, ότι η Εκκλησία μόνον μέχρις ενός ορισμένου σημείου της Ιστορίας ήταν δυνατόν να ερμηνεύσει την θεία Αποκάλυψη. Πρέπει, επί πλέον από το πατερικό πνεύμα, να αναλάβουμε ως Εκκλησία την θεία υπευθυνότητα και τόλμη και γενναιότητα των Πατέρων και να θεολογήσουμε το Χριστό, το Ευαγγέλιο και την Εκκλησία. Όχι με νομοκρατική Φαρμακίδεια, φερ’ ειπείν, σωματειακή αντίληψη της Εκκλησίας, αλλά της Εκκλησίας ως Σώματος Χριστού, «ζώντος εν τη Αναστάσει».

Αδέλφια μου,

Τώρα εισερχόμαστε στην Αγία Σαρακοστή και στο βάθος μας αναμένει το δράμα, το θαύμα και το βίωμα της Ανάστασης, το κατ’ εξοχήν βίωμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ας πορευτούμε προς αυτό το όραμα και βίωμα, όχι ασυγχώρητοι, όχι χωρίς να συγχωρήσουμε, όχι με νηστεία απλά κρέατος και λαδιού, όχι με υποκρισία, αλλά με θεία ελευθερία «εν πνεύματι και αληθεία». «Εν τω πνεύματι της αληθείας, εν τη αληθεία του πνεύματος».

Ομιλία του Μητροπολίτη Γέροντα Χαλκηδόνας κυρού Μελίτωνα (1913-1989), στο Μητροπολιτικό Ναό της Αθήνας, τη Κυριακή της Τυροφάγου, 8 Απριλίου 1970.

ΠΗΓΗ: Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος Κύρου Μελίτωνος, Λόγοι και Ομιλίαι, 1991, εκδ. Πανσέληνος.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η μετάφραση στη Δημοτική γλώσσα και οι υποσημειώσεις έγιναν από το Μανιτάρι του Βουνού.

Αυθεντικό κείμενο: Λόγος εις την υποκρισίαν, σκαναρισμένο εδώ:

http://www.upatras.gr/inaos/ypokrisia.html

ΠΗΓΗ Φωτογραφίας: http://www.flickr.com/photos

[1] Αξίζει να δούμε πως λειτουργεί ο «Λευίτης-Καρνάβαλος» της Πάτρας φέτος: ο Βασιλιάς Καρνάβαλος τρώει μετανάστες…

[2] Σημείωση από Το Μανιτάρι του Βουνού: Υπάρχουν σοβαρές αντιρρήσεις, όχι για την ενότητα αυτή καθαυτή, αλλά για το πώς και το προς τα πού της ενότητας. Αν πράγματι θα προωθηθεί «εν Πνεύματι και Αληθεία» ή θα εξελιχθεί σε μια καρικατούρα ενότητας.

Οι καρικατούρες, ως γνωστόν, ούτε βιώσιμες είναι, ούτε αληθινές, ούτε αποδεκτές από τους εραστές της αλήθειας. Μια πρώτη λοιπόν αντίρρηση για τη σημερινή πορεία (αρχές του 21^ου αιώνα) εξέφρασε ο π. Γεώργιος Μεταλληνός.