Περί νεοφιλελευθερισμού και παγκοσμιοποίησης.

Σε δυο από τα τελευταία πρόσφατα αρθρίδια με τίτλους: «Πόσα ψέματα κυκλοφορούν για το ασφαλιστικό – συνταξιοδοτικό;» και «Ευθεία ερώτηση προς κοσμοπολίτες: Αυτό είναι διαπολιτισμός;», που δημοσίευσα στο Μανιτάρι του Βουνού, είχα πολλές αντιδράσεις. Άλλες εκφράστηκαν με «επιθετικό» τρόπο στα σχόλια (6 ψέματα) και άλλες και σε ηλεκτρονικά μηνύματα από φίλους και συναγωνιστές που τυχαίνει να με γνωρίζουν προσωπικά (Ευθεία ερώτηση κλπ).

Οι «ιδεολογικοπολιτικοί» διαχωρισμοί βεβαίως στη σημερινή εποχή δεν είναι εύκολα ευδιάκριτοι και συχνά τέμνουν και πολιτικά κόμματα και οργανώσεις οριζόντια. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πώς τέμνονται τα διάφορα κοινωνικά στρώματα ή ιδεολογικο-πολιτικές ομάδες ή πως έχομε και διαφοροποιήσεις από πρόσωπο σε πρόσωπο μέσα στην ίδια ομάδα.

Αυτό λοιπόν και αν είναι φαινόμενο ταυτόχρονα του νεοφιλελευθερισμού και του κοσμοπολιτισμού της εποχής μας… Παρουσιάζω λοιπόν σήμερα τρία κείμενα από τρεις διαφορετικές εκδοχές ανθρώπων, που δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ότι ανήκουν σε συγκεκριμένο κομματικό στρατόπεδο, ενώ παίζουν τεράστιο θεωρητικό ρόλο και ανοίγουν ιδεολογικούς δρόμους.

Πρόκειται για 3 κείμενα των:

Ανδρέα Ανδριανόπουλου, Τάκη Φωτόπουλου και Θόδωρου Ζιάκα. Καταθέτω πρώτο το κείμενο του Θ. Ζιάκα {Η ανθρωπολογική βάση της νεωτερικής κριτικής (Κατά τον Κ. Παπαιωάννου)} γιατί είναι πιο φιλοσοφικό και με βρίσκει προσωπικά πιο σύμφωνο. Κατόπιν του Α. Ανδριανόπουλου (Τι ακριβώς είναι ο Νεοφιλελευθερισμός) και το κλείσιμο με τις ιδεολογικοπολιτικές προτάσεις (Η απομυθοποίηση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης) του Τάκη Φωτόπουλου).

Στο ποστ αυτό μπορεί να διεξαχθεί μια μακρόσυρτη συζήτηση χωρίς άμεση σύνδεση με επίκαιρα και καυτά πολιτικά και καυτά ζητήματα, όπως το ασφαλιστικό ή τη φωτιά που διατηρείται και κυκλοφορεί στα δυτικά Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, στο Κουρδιστάμ, στο Ιράκ και Αφγανιστάν, κλπ, από τον … «στρατηγό άνεμο»…

– Από το κείμενο του Θ. Ζιάκα κρατώ την έκφραση: «…Το φαινόμενο του μοντέρνου ολοκληρωτισμού γίνεται μια παγκόσμια πραγματικότητα…».

– Απ’ αυτό του Α. Ανδριανόπουλου: «…Επιστροφή στο παρελθόν αποκλείεται. Διότι ακριβώς είναι πλέον παρελθόν. Τα αυριανά προβλήματα δεν αντιμετωπίζονται με χθεσινές λύσεις. Εργαλείο δεν μπορεί να είναι τα ιδεολογήματα και οι πολιτικο-οικονομικές προκαταλήψεις…»

– Και από του Τ. Φωτόπουλου: «…Όσον αφορά την δήθεν μείωση της ανισότητας, αρκεί ένα στοιχείο του ΟΗΕ: το 1960, πριν αρχίσει η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, το πλουσιότερο 20% του παγκόσμιου πληθυσμού εισέπραττε το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ έναντι 1% του φτωχότερου 20%. Σαράντα χρόνια μετά, το πλουσιότερο 20% εισέπραττε το 86% του παγκόσμιου ΑΕΠ έναντι 1% του φτωχότερου 20%!»

Σημείωση: Όλες τις υπογραμμίσεις έκανε Το Μανιτάρι του Βουνού.

1) Η ανθρωπολογική βάση της νεωτερικής κριτικής

(Κατά τον Κ. Παπαιωάννου)

του Θεόδωρου Ζιάκα

Ο Κώστας Παπαϊωάννου (1925-1981) υπήρξε ένας από τους κορυφαίους διανοητές του καιρού μας. Στο έργο του έχουμε ένα συνθετικό απολογισμό του πολιτισμού της νεωτερικότητας, που ξεκινά με την αποτίμηση των αποτυχιών της μαρξιστικής παράδοσης και φθάνει ως την κριτική της ανθρωπολογικής θεμελίωσης του δυτικού πολιτισμού.

Ο Παπαϊωάννου δέχεται την ενότητα του νεωτερικού πολιτισμού που ξεκινά από την Αναγέννηση για να γενικευθεί στις μέρες μας σε παγκόσμιο σύστημα. Στην ενότητα του αυτή βλέπει την παρουσία ενός συγκεκριμένου ανθρωπολογικού τύπου και προσπαθεί να αναδείξει τα χαρακτηριστικά του. Στο ερώτημα τι είναι ο άνθρωπος ενός πολιτισμού, την απάντηση τη δίνει η ιστορία του, γιατί η ιστορία αποτελεί την πραγμάτωση αυτού που είναι ο συγκεκριμένος ανθρώπινος τύπος. Αντιστρόφως, την απάντηση στο «αίνιγμα της ιστορίας» τη βρίσκει κανείς αναγόμενος στο ανθρωπολογικό υπόβαθρο του συγκεκριμένου ιστορικού πολιτισμού.

Ο νεωτερικός πολιτισμός, τα επιτεύγματα του, αλλά και τα αδιέξοδα του, έχουν τις ρίζες τους στη νεωτερική νοηματοδότηση του υποκειμένου, στην ειδική απάντηση που δίνει η νεωτερικότητα στο κλασσικό ερώτημα της Σφίγγας. Ο Παπαϊωάννου είναι από κείνους τους μεταμαρξιστές διανοούμενους, των οποίων η κριτική είναι πραγματικά ριζοσπαστική. Η σκέψη του δεν τρομάζει μπρος τις συνέπειες της. Τολμά να αναχθεί στις ανθρωπολογικές ρίζες των μεγάλων προβλημάτων του σύγχρονου κόσμου.
Είναι φυσικά αδύνατο να αποδώσω με επάρκεια τη σκέψη του σε ένα άρθρο. Κάτι τέτοιο δεν είναι άλλωστε στις προθέσεις μου. Η έκθεση μου θα είναι επιλεκτική, περιορισμένη σε κείνα μόνο τα σημεία που έχουν για μένα τη σπουδαιότερη ανθρωπολογική σημασία.

1. Η ανθρωποκεντρική θεμελίωση

Ο πολιτισμός της νεωτερικότητας αποτελεί εκδίπλωση των δυνατοτήτων της νέας θέσμισης του κόσμου που εγκαινίασε η Αναγέννηση. Σε άκρα αντίθεση με τον μεσαιωνικό πολιτισμό, που ήταν θεμελιωμένος σε μια θεοκεντρική νοηματοδότηση του κόσμου, ο νεωτερικός θεμελιώνεται στον ανθρωποκεντρισμό. Ο μεσαιωνικός θεός κηρύχθηκε ανύπαρκτος και την κεντρική νοηματοδοτική θέση στο νεωτερικό σύστημα την κατέλαβε ο ίδιος ο άνθρωπος. Η νεωτερικότητα, λέει ο Παπαϊωάννου, είναι η πρώτη ανθρωπο-θεοκρατία στην ιστορία.

Τρία σημεία υπογραμμίζουν ιδιαίτερα το ειδικό νόημα της νεωτερικής θεμελίωσης. Το ένα είναι η αντίληψη για την ιστορία, το άλλο ο τρόπος αυτοβεβαίωσης του υποκειμένου και το τρίτο ο τρόπος χειρισμού του αυθυπερβατικού χαρακτήρα της ανθρώπινης φύσης.

α) Προηγουμένως το απόλυτο υποκείμενο ταυτιζόταν με τον θεό, δηλαδή οριζόταν ως υπεριστορικό. Η εγγεγραμμένη στο μεσαιωνικό θεοκεντρικό πρότυπο ιστορία διεπόταν από τη διαλεκτική του Κυρίου (θεού) και του Δούλου (ανθρώπου). Ο ιστορικός άνθρωπος δεν μπορούσε να είναι ελεύθερος. Η αλλαγή θεμελίωσης, ταυτίζοντας το απόλυτο υποκείμενο με τον άνθρωπο, νοηματοδοτεί έκτοτε την ιστορία ως τον χώρο της απόλυτης ελευθερίας του ανθρώπου. Το νόημα της ιστορίας εκπορεύεται τώρα από την προμηθεϊκή ορμή του ανθρώπου να πραγματωθεί ως το απόλυτο μέσα στην ιστορία. Αν ο νεωτερικός άνθρωπος ανέτρεψε τον μεσαιωνικό θεό από το υπερουράνιο βάθρο του, τούτο το έκανε για να οικειοποιηθεί την ελευθερία και τη δύναμη του απόλυτου υποκειμένου, την ελευθερία και τη δύναμη του παντογνώστη και πανεξουσιαστή-παντοκράτορα.

β) Στο Μεσαίωνα το ανθρώπινο υποκείμενο επιβεβαίωνε την ύπαρξη του ως δουλική σχέση με το απόλυτο θεϊκό υποκείμενο και τους επίγειους τοποτηρητές του, τον Πάπα και τον Ηγεμόνα. Τώρα ως ελεύθερη σχέση με τον εαυτό του. Σκέπτομαι άρα υπάρχω. Η σχέση με το εκτός δεν μετρά, γιατί το εκτός (ακόμα και το σώμα) είναι αντικείμενο. Η αυτοβεβαίωση γίνεται αυτόχρημα αντικειμενοποιητική. Με τον Χέγκελ η αυτοβεβαίωση ολοκληρώνεται, γιατί το κέντρο βάρος του νοήματος μετατίθεται από το άτομο στο είδος. Υποκείμενο είναι το Πνεύμα και πεδίο εκδίπλωσης της σχέσης με τον εαυτό του η Ιστορία. Η μια αφαίρεση επιβεβαιώνεται στο εσωτερικό μιας άλλης υψηλότερης αφαίρεσης, επισημαίνει ο Παπαϊωάννου. Το υποκείμενο επιβεβαιώνει την ύπαρξη του στο ιστορικό έργο του και όχι απλώς στο σκέπτεσθαι. Δρω με ιστορική αποτελεσματικότητα – άρα υπάρχω. Δεν παράγω ιστορικό έργο – άρα είμαι ανύπαρκτος.

γ) Όμως η συνείδηση δεν αρκείται στις πραγματοποιήσεις της. «Οδύσσεια του Πνεύματος» είναι η διαρκής αυθυπέρβαση του παρόντος, έναντι του επερχόμενου πληρέστερου μέλλοντος. Μόνο η «τελική» πραγματοποίηση είναι πραγματικά υπαρκτή. Η αξία ταυτίζεται με το «νέο». (Κι εδώ βρίσκεται η ειδική σημασία του «νεωτερικού»: η αυθεντία έρχεται από το ιστορικό μέλλον κι όχι από το ιστορικό παρελθόν. Το νέο αξίζει περισσότερο γιατί είναι νέο. Ο ιστορικός χρόνος είναι συνθετικός: το παλιό εισφέρει την ποιότητα του στο καινούργιο, στο οποίο και εναποθέτει την καταξίωση του). Με άλλα λόγια το ανθρώπινο απόλυτο δρα εντοπίζεται στο ιστορικό παρόν, αλλά στο μέλλον και η πλήρης πραγμάτωση του θα βρει το νόημα της μόνο στο «τέλος» της Ιστορίας, όταν θα συμπεριληφθεί αναδρομικά το σύνολο των πραγματοποιήσεων της. Με. την αφηρημένη αυτή χιλιαστική εγγραφή της μέσα στην Ιστορία, η αυτοβεβαίωση ξεφεύγει από τη φαυλοκυκλική ταυτολογία (σχέση του υποκειμένου με τον εαυτό του). Διασώζεται η αυθυπέρβαση ως ουσιαστική διάσταση του ανθρώπου. Η παραδοσιακή αντίληψη ότι ο άνθρωπος επιβεβαιώνει την ανθρωπινότητά του μόνο ως σχέση μ’ αυτό που τον υπερβαίνει, συνεχίζεται αν και ριζικά μεταλλαγμένη-θεωρησιακή.

Στη σκέψη του μεγαλύτερου φιλοσοφικού της πνεύματος, του Χέγκελ, η νεωτερικότητα πίστεψε ότι μπορεί να διαχειριστεί το αυθυπερβατικό δυναμικό του ανθρώπου, χωρίς την πίστη στην υπεριστορική υπόσταση του υπαρξιακού απολύτου.

2. Ο οντολογικός μηδενισμός (νιχιλισμός)

Το πρότυπο της νεωτερικότητας γεννήθηκε βέβαια από την «Αναγέννηση», αλλά επιβλήθηκε βαθμιαία, έτσι που μόνο στον αιώνα μας πραγματώθηκε σε όλη του την έκταση. Μπορούμε να πούμε ότι έγινε «καθεστώς» με την επιβολή της «νέας φιλοσοφίας» και τη Γαλλική Επανάσταση (1789). Μπορούμε επίσης να διακρίνουμε δύο μεγάλες περιόδους στην ιστορία της επιβολής-ολοκλήρωσης του νεωτερικού «παραδείγματος»: Η πρώτη τελειώνει στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Η δεύτερη τελειώνει (;) στις μέρες μας (το 1989;).

Αυτό που χαρακτηρίζει την πρώτη περίοδο είναι ένα κλίμα αυξανόμενης αυτοπεποίθησης και αισιοδοξίας. Πίστη στη Λογική, στη λογικότητα του πραγματικού, στην απεριόριστη πρόοδο του ανθρώπου. Ο άνθρωπος και ο κόσμος είναι ό,τι μπορεί να συλλάβει η Λογική. Αν κάτι μένει απ’ έξω, βαθμιαία θα συλληφθεί κι αυτό χάρη στην πρόοδο της επιστήμης. Αν κάτι είναι ανυπότακτο σε λογικούς προσδιορισμούς απλώς δεν υπάρχει. Ακλόνητη ήταν η πίστη στο διαφωτισμένο άτομο και στις απεριόριστες δυνατότητες του. Πίστη επίσης στη φυσική αγαθότητα της μάζας, της ως τότε παραπλανημένης από τους βασιλιάδες και τους παπάδες. Η μάζα των διαφωτισμένων ατόμων αναδεικνύεται σε έθνος. Δηλαδή σε κοινότητα ιδανική: ιδρυμένη από τη «συλλογική θέληση» και το «κοινωνικό συμβόλαιο». Κοντολογίς έχουμε την εικόνα, ενός κόσμου διάφανου, λογικού και ρόδινου, όπου η ήσυχη συνείδηση του δυτικού ανθρώπου είναι σίγουρη πως ο επερχόμενος 20ός αιώνας θα είναι η πραγματοποίηση του Παραδείσου επί της γης.

Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα μια βαθιά αλλαγή συντελείται. Το θεοποιημένο πνεύμα, ως κάτι που ξεπερνά τον άνθρωπο και τον ωθεί να υπερβαίνει τον εαυτό του, ζητώντας μια όλο και πληρέστερη ιστορική πραγμάτωση, απο-υποκειμενοποιείται. Η ήδη αφυδατωμένη υπερβατικότητα του εκλογικευμένου πνεύματος εξαλείφεται. Το πνεύμα ανάγεται καθαρά και ξάστερα σε εξωπνευματικά αίτια. Ο Μαρξ «αναποδογυρίζει» τον Χέγκελ. Η Ιστορία από πραγμάτωση του πνεύματος γίνεται «φυσικοϊστορική διαδικασία χωρίς υποκείμενο». Το πνεύμα εκπίπτει σε στοιχείο οντολογικά υποδεέστερο, σε στοιχείο του «εποικοδομήματος». Για να εκληφθεί αμέσως από τους «ορθόδοξους» επιγόνους ως κάτι το εντελώς παθητικό και «παρασιτικό». Ο Φρόιντ μεταθέτει το υπαρκτικό κέντρο του υποκειμένου από τη συνείδηση στο «ασυνείδητο» το οποίο ορίζει ως εκδίπλωση του λιμπιντικού ενστίκτου. Τέλος ο Δαρβίνος, δια της «εξελίξεως», παράγει και επιστημονικά το πνευματικό από το βιολογικό, το οργανικό από το ανόργανο. Τελικά όλο το σύμπαν γίνεται αντιληπτό σαν μαθηματικό παίγνιο βασισμένο στον πίνακα του Μεντελέγιεφ.

Το οντολογικό μηδέν παραμέρισε τις περίτεχνες πτυχώσεις της ιδεαλιστικής μεταφυσικής και βγήκε στο πνευματικό προσκήνιο. Ο νιχιλισμός, δηλαδή ο οντολογικός μηδενισμός και πρακτικά η μηδενιστική νοηματοδότηση της αυθυπερβατικής διάστασης του ανθρώπου, έγινε το «άμεσο δεδομένο» της νεωτερικής συνείδησης.

Οι αξίες της προηγούμενης περιόδου, που συναρτούταν με την υπερβατικότητα και την πρωτοκαθεδρία του πνεύματος, έχασαν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Ο ατομικισμός και τα συν αυτώ, απαξιώθηκαν. Ο μηδενισμός έγινε τρέχουσα ιδεολογία, παράγοντας τον μηδενιστή ως ολοκληρωμένο ανθρωπολογικό τύπο. Η κατεστημένη τάξη αξίζει να καταστραφεί! Μαζί τους αναδύθηκε ένας νέος τύπος επαναστατικής μάζας, στο εσωτερικό της οποίας ο μηδενιστής κινείται «σαν το ψάρι στο νερό». Η μάζα αυτή έγινε αντικείμενο λατρείας. Ο νέος θεός, που θα φέρει την Ιστορία από «το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας», αποκαλύφθηκε. Η λατρεία της επαναστατικής μάζας οδηγεί στη θεοποίηση του ηγέτη της, του «Φύρερ» και του «Μεγάλου Πατερούλη». Συγχρόνως η μάζα αποξενώνεται από κάθε πολιτική ικανότητα. Το φαινόμενο του μοντέρνου ολοκληρωτισμού γίνεται μια παγκόσμια πραγματικότητα. Ο παπικός ιεροεξεταστικός ολοκληρωτισμός μοιάζει μπροστά του με παιδική χαρά. Τα Άουσβιτς και τα Γκουλάγκ, η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, αντικατοπτρίζουν την άβυσσο του Μηδενός, μέσα στην οποία ανυποψίαστος έριξε τα θεμέλια του ο πολιτισμός της νεωτερικότητας.

Γενικός ισολογισμός: Άτομο και Μάζα τελικά συντρίβονται. Ένας αδρανής και άμορφος ανθρωπολογικός πολτός μένει στη θέση τους. Μαζί τους καταστράφηκαν και όλες οι σχετικές αξίες του πολιτισμού. Αυτό που έμεινε είναι το βασίλειο του εκλεκτικισμού, του ισοπεδωτικού πλουραλισμού, του άκρατου σχετικισμού. Ναι σε όλα αλλά μέσα στο Τίποτα. Το πνευματικό μηδέν, το υπαρξιακό κενό, την απουσία νοήματος.
Για τον Παπαϊωάννου, η νεωτερικότητα θεμελιώνεται στη νοηματοδότηση του υποκειμένου ως ατόμου, αλλά με αυτή την ειδική έννοια: του μηδενισμού της σχέσης με ό,τι το υπερβαίνει, πράγμα που τελικά μηδενίζει την ίδια του την ατομικότητα.

3. Η κριτική του οντολογικού μηδενισμού

Ο νιχιλισμός καταγγέλθηκε και οι φρικιαστικές συνέπειες του προφητεύτηκαν με ενάργεια, από μια σειρά ρωμαλέα πνεύματα, αρκετά πριν εκπνεύσει ο 19ος αιώνας. Ο Κίρκεγκωρ, ο Νίτσε, ο Ρεμπώ, ο Ντοστογιέφσκι κ.ά. Αρκεί να υπομνησθεί η προειδοποίηση του Νίτσε ότι ο επερχόμενος 20ός αιώνας θα είναι «ο αιώνας των φονιάδων». Και η φωτογράφησή τους στους ανθρώπινους τύπους των «Δαιμονισμένων» του Ντοστογιέφσκι. Αλλά φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Η ήσυχη συνείδηση του 19ου αιώνα τους καταδίκασε στην τρέλα, την απομόνωση και τη σιωπή.
Το αντινιχιλιστικό κίνημα εντόπισε εξ αρχής το πρόβλημα στο «φόνο του θεού». Στην αντικατάσταση του με αχυρένιες ψευτοθεότητες όπως: Πρόοδος, Ηθική, Δημοκρατία, Σοσιαλισμός, Εθνικισμός, Ορθολογισμός κ.τ.ό. Ο άνθρωπος σκότωσε στο θεό, αυτό που τον υπερβαίνει. Η «γιγάντια κραυγή που σήκωνε τον άνθρωπο από το χώμα» έπαψε να ακούγεται. «Τώρα που ο θεός πέθανε, τώρα που το υποκείμενο έγινε απόλυτο, τι απόμεινε; Πώς μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει μέσα στο μηδέν που άνοιξε ο θάνατος του θεού χωρίς ο ίδιος να μηδενιστεί; Με τι θα παλέψει τώρα ο άνθρωπος, τώρα που έμεινε μόνος με τον ίσκιο του; Ποιος θάναι ο σκοπός που θα κάνει τον άνθρωπο να ξεπεράσει τον εαυτό του, τώρα που ο μόνος σκοπός για τον άνθρωπο είναι ο εαυτός του;»

Το πνευματικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στη βάση αυτή επικεντρώθηκε στην προσπάθεια να γκρεμίσει τη σχεδιοποιημένη αισιοδοξία και τον εφησυχασμό της συνείδησης και να ξυπνήσει στον άνθρωπο τον φόβο για τις δυνάμεις που κρύβει μέσα του. Να ξαναφέρει στη σύγχρονη ψυχή τη χαμένη αίσθηση του Τραγικού. Κεντρικό του αίτημα η επιστροφή του τραγικού μύθου, θέμα που συναγείρει βαθύτατα την τέχνη του 20ού αιώνα. Παράλληλα αναπτύσσεται και η ομόλογη «φιλοσοφία της ύπαρξης», που αν και δεν κατορθώνει να αποφύγει τον ορισμό του ανθρώπου ως σχέσης με το μηδέν, προσπαθεί να τον κάνει να ταυτιστεί με την επιδίωξη της προσωπικής αξιοπρέπειας και ελευθερίας, θέλει να επανακτήσει το υπερβατικό στοιχείο της ύπαρξης, χωρίς να το εκλογικεύει σε υπερβατική λογικότητα ή να το προσωποποιεί σε αλλοτριωτική θεϊκή οντότητα.

Αρνείται να περιστείλει τη νοηματοδότηση του υποκειμένου στο καρτεσιανό cogito ή να το ξεχειλώσει σε χεγκελιανό διιστορικό υποκείμενο. Αρνείται να το υπαγάγει σε οιονδήποτε ορισμό, γιατί ο άνθρωπος είναι ύπαρξη «εκστατική», δηλαδή αυθυπερβατική: «καταδικασμένη να είναι ελεύθερη». Βεβαίως όλα αυτά δεν λύνουν το ανθρωπολογικό πρόβλημα. Η αυθυπέρβαση, ως σχέση με το μηδέν, μόνο στο μηδέν μπορεί να βρει το περιεχόμενο της. Η πρόταση του αντινιχιλιστικού ρεύματος δεν υπερβαίνει τον Ντοστογιέφσκι: Σε τούτο τον κόσμο η εξουσία δεν ανήκει στον Χριστό. Ανήκει στον Μεγάλο Ιεροεξεταστή, ο οποίος, εν ονόματι του Χριστού, κρατά τον Χριστό στη φυλακή. Κι αυτός αντί να του αντιτάσσει βία στη βία, τον αγκαλιάζει και τον φιλά. Ο θεός εξακολουθεί να υπάρχει και μέσα στο Μηδέν… Άρα πρέπει να το πάρουμε απόφαση πως ζούμε σε έναν κόσμο όπου το Καλό είναι καταδικασμένο να ηττάται από το Κακό, αλλά να μην το βάζει κάτω και να προσπαθεί να το αντιμετωπίσει, όχι με τη Βία που το επαυξάνει, αλλά με την Αγάπη! Είναι μια πρόταση «ηττοπαθής» και «αναποτελεσματική»; Όμως οι υπόλοιπες μοιάζουν ηττοπαθέστερες και αναποτελεσματικότερες, γιατί επιπλέον είναι μανιχαϊστικές (π.χ. «ο Κομισάριος και ο Γιόγκι»). Αν επρόκειτο να είναι χριστιανική η οδός διαφυγής από το αδιέξοδο, παρατηρεί ο Κ. Παπαϊωάννου, αυτή θα ήταν σίγουρα ένας χριστιανισμός ντοστογιεφσκικού τύπου.

Το αίτημα που μπόρεσε να βγει από την αντίσταση στον νιχιλισμό, είναι η θεραπευτική επάνοδος στον τραγικό μύθο. Όχι όμως ως οριστικής λύσης, αλλά ως προ-λογικού μύθου στην εμφάνιση ενός ανθρωπινότερου Λόγου.

Θεσσαλονίκη 5/4/1996

2) ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΚΡΙΒΩΣ Ο ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ

Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου

Ο νεοφιλελευθερισμός σημαίνει τρεις στην ουσία πολιτικές κατευθύνσεις. Την δραστική μείωση των φόρων, τον ουσιαστικό περιορισμό των δραστηριοτήτων του κράτους, της δημόσιας γραφειοκρατίας και κατά συνέπεια και την ελάττωση των δημοσίων δαπανών και, τρίτον, την κατ’ αρχήν αναζήτηση λύσεων σε κάθε πρόβλημα που αναφύεται σε δράσεις των ατόμων και της κοινωνίας κι όχι σε παρεμβάσεις του κράτους. Στα πλαίσια μέσα αυτά προωθούνται πολιτικές διάχυσης της δημόσιας ιδιοκτησίας σε φορείς του ιδιωτικού τομέα αλλά και συγκέντρωσης των παροχών του κράτους σε τομείς ουσιαστικών κοινωνικών υποδομών και προστασίας των πραγματικά κοινωνικά αδυνάτων (λ.χ. στην παιδεία, τις κοινωνικές υπηρεσίες (υγεία, πρόνοια) και τον πολιτισμό). Διακρίνει κανείς τέτοιες πολιτικές να διαπνέουν τις όποιες σημερινές κυβερνητικές πρωτοβουλίες ώστε να μπορούν να αποκληθούν «νεοφιλελεύθερες»;
Εξ άλλου οι σύγχρονες φιλελεύθερες αρχές έχει διεθνώς αποδειχθεί πως συνταιριάζουν απόλυτα και με τους στόχους ακόμη της σοσιαλδημοκρατίας. Πολύ πρόσφατα ο ευρωπαίος επίτροπος κι αρχιτέκτονας του Νέου Εργατικού κόμματος στη Βρετανία Πήτερ Μάντελσον ζήτησε από τους ευρωπαίους σοσιαλδημοκράτες να στηρίξουν τις «νεοφιλελεύθερες» προτάσεις της Ευρ, Επιτροπής που καταλήγουν σε φιλολαικούς στόχους (Financial Times 3-2-2005).

Με χθεσινές λύσεις δεν αντιμετωπίζονται αυριανά προβλήματα

Αν θυμάμαι καλά, από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 ο νεοφιλελευθερισμός είχε καταρρεύσει. Ετσι τουλάχιστον ισχυρίζονταν δημόσια πρόσωπα της χώρας (Εβερτ, Α. Παπανδρέου. Τσοχατζόπουλος κλπ) καθώς και πολλοί δημόσιοι αναλυτές και διανοούμενοι. Τώρα πως ακριβώς γίνεται και δέκα χρόνια αργότερα, το Φθινόπωρο του 2007, να πνέει «άνεμος κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης» σε ολόκληρο τον κόσμο δυσκολεύομαι να το καταλάβω. Πως γίνεται να πνέει άνεμος εναντίον κάτι που, θεωρητικά τουλάχιστον, δεν υπάρχει, μόνο ο σχολιαστής της «Ε» κ. Τάκης Φωτόπουλος είναι δυνατόν να εξηγήσει καθώς και οι υπεύθυνοι σύνταξης της Καθημερινής που επέλεξαν την δημοσίευση ενός ανόητου άρθρου παλαιομαρξιστή αναλυτή της Βρετανικής Guardian..

Κηρύσσοντας το ευαγγέλιο του κρατισμού στους ήδη φανατισμένους πιστούς του με την «εξέγερση των θυμάτων της παγκοσμιοποίησης» και την «εγκατάλειψη του φιλελευθερισμού» οι παραπάνω επαναλαμβάνουν πάνω – κάτω τα ίδια που κυριαρχούν εδώ και χρόνια στον ελληνικό κυρίως δημόσιο διάλογο. Για όλα υπεύθυνη είναι η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Τελεία και παύλα. Ακόμα και για χώρες, όπως η Γαλλία λ.χ., που οι αρχές της οικονομίας της αγοράς δεν έχουν ποτέ εφαρμοσθεί.

Δεν κατανοώ τον αντικειμενικό στόχο αυτής της προσπάθειας. Πέραν της ενδόμυχης ανασφάλειας των ιεροκηρύκων. Όπως σημείωσε σε πρόσφατη διεθνή συνάντηση στην Ντωβίλ (Φεβρ. 2006) ο Κινέζος διαπραγματευτής για την ένταξη της (κομμουνιστικής;) Κίνας στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου, «πρέπει να σταματήσουν οι ηγεσίες της Δύσης να φορτώνουν στην παγκοσμιοποίηση την δική τους ατολμία να πάρουν μέτρα εκσυγχρονισμού των οικονομιών τους». Με άλλα λόγια, πολιτικές ηγεσίες και διανοούμενοι έχουν στερέψει από ιδέες. Κι αντιμετωπίζουν την εύλογη οργή των πολιτών της πάλαι ποτέ κραταιάς Ευρώπης με την αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων.

Όταν πριν λίγους μήνες είχε καεί η Γαλλία από το ξεσήκωμα των παιδιών των καταφρονεμένων μεταναστών επώνυμοι έλληνες διανοούμενοι, από τις στήλες της «Ε» μάλιστα, κατηγορούσαν το καθεστώς της ανασφάλειας, των ελεύθερων απολύσεων και της ανεξέλεγκτης κυριαρχίας της αγοράς σαν τα βασικά αίτια του ξεσηκωμού. Μόνο που οι κινητοποιήσεις των νέων αποδεικνύουν πως καθεστώς ελεύθερων απολύσεων δεν υπάρχει στην Γαλλία, ο ελεύθερος ανταγωνισμός παραβιάζεται συνέχεια από δημόσιες παρεμβάσεις, επιδοτήσεις και φορολογικές εύνοιες. Και η ύπαρξη νεοφιλελεύθερης ελεύθερης αγοράς υπάρχει μόνο στο μυαλό των αντιπάλων της. Ο γνωστός σοσιαλιστής κοινωνιολόγος Αλαίν Τουραίν έγραψε πως είναι «τουλάχιστον αστείο να μιλάμε για νεοφιλελευθερισμό σε μιά χώρα όπου πάνω από το 66% της οικονομικής δραστηριότητας ελέγχεται από το κράτος».
Τα παιδιά των μεταναστών λοιπόν δεν επαναστάτησαν στη Γαλλία για να αποφευχθεί η ανατροπή του περιλάλητου ευρωπαικού κοινωνικού μοντέλου. Για την διατήρηση του οποίου κινητοποιήθηκαν αργότερα φοιτητές και εργάτες. Αλλά για την προφανέστατη ανατροπή του. Αφού τους άφηνε εντελώς ακάλυπτους και τους καταδίκαζε σε μιά ζωή περιθωρίου. Οι δε αμφισβητίες φοιτητές υπεραμύνονταν της ακινησίας. Ενός συστήματος όμως που, στηριγμένο στον πατροπαράδοτο Γαλλικό κρατισμό, παράγει ανεργία, χαμηλή παραγωγικότητα, οικονομική αδράνεια και σχεδόν καθόλου ανάπτυξη.

Για το τι ακριβώς αγωνίζονταν αυτοί που κατεβαίναν στους δρόμους στη Γαλλία μου είναι αδύνατον να καταλάβω. Αντιλαμβάνομαι την ανασφάλεια που αισθάνονται. Δεν καταπολεμιέται όμως αυτή με κινητοποιήσεις υπέρ της διατήρησης ακριβώς του συστήματος που την παράγει. Κι όλα αυτά βέβαια δεν υποδηλώνουν παρά ένα και μοναδικό γεγονός. Την σχεδόν απόλυτη αδυναμία των αντιπάλων του στρατοπέδου της ελευθερίας να προτείνουν την παραμικρή βιώσιμη εναλλακτική λύση.

Επιστροφή στο παρελθόν αποκλείεται. Διότι ακριβώς είναι πλέον παρελθόν. Τα αυριανά προβλήματα δεν αντιμετωπίζονται με χθεσινές λύσεις. Εργαλείο δεν μπορεί να είναι τα ιδεολογήματα και οι πολιτικο-οικονομικές προκαταλήψεις. Αλλά μέσα που φέρνουν αποτελέσματα. Οι σημερινοί ευρωπαίοι, που είχαν εγκαταλείψει την άμυνά τους στους αμερικανούς και είχαν κερδίσει από εκεί μπόλικα χρήματα για να χτίσουν κράτη πρόνοιας, δεν μπορούν πιά να μαζέψουν έσοδα από τους φόρους για να κρατήσουν στη ζωή τα γενναιόδωρα συστήματα κοινωνικών παροχών στα οποία είχαν συνηθίσει. Γεννούν επίσης λιγότερα παιδιά, κι έτσι δεν υπάρχουν άτομα να χρηματοδοτήσουν τις μελλοντικές τους συντάξεις. Κι οφείλουν να εργασθούν εντονότερα και σκληρότερα για να αντέξουν στον ανταγωνισμό των πεινασμένων για επιτυχία εκατομμυρίων νέων (και συνήθως καλά μορφωμένων) ανθρώπων όχι μόνο από την Ανατολική Ευρώπη αλλά κι από την Κίνα, την Ινδία και την υπόλοιπη Ασία.

Οι πορείες και οι κινητοποιήσεις των νέων δεν πρόκειται να σταματήσουν το μέλλον από την απειλητική του προσέγγιση. Μοιάζει σαν να διαμαρτύρεται κάποιος εναντίον των γηρατειών. Ότι όμως και να κάνει, αυτά θα έλθουν. Λύση δεν είναι οι πορείες και οι διαμαρτυρίες. Αλλά η αναγνώριση των προβλημάτων, η σκληρότερη δουλειά και η συνειδητοποίηση πως ο αντίπαλος δεν είναι ταξικός. Αλλά τα άλλα έθνη και οι λαοί που ετοιμάζονται για την τελική οικονομική επίθεση. Και που δεν έχουν την παραμικρή πρόθεση να πιάσουν αιχμαλώτους…

ΠΗΓΗ: http://www.andrianopoulos.gr/0010000195

3) Η απομυθοποίηση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης

ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

Μετά τον κόλαφο που έδωσε στο Αγγλικό πολιτικό κατεστημένο το 58% του εκλογικού σώματος, που είτε δεν ψήφισε καθόλου είτε καταψήφισε τους σοσιαλφιλελεύθερους Εργατικούς και τους νεοφιλελεύθερους Συντηρητικούς, νέος κόλαφος φαίνεται θα δοθεί αύριο στις Γαλλικές ελιτ, με τις οποίες συντάσσεται η ρεφορμιστική Αριστερά των Κον Μπεντιτ, Τονι Νεγκρι κλπ. Πάλι, παρά την πλύση εγκεφάλου από σύσσωμα τα ΜΜΕ, όλα δείχνουν ότι το «όχι» στο νεοφιλελεύθερο Ευρωσύνταγμα και έμμεσα στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση θα συγκεντρώσει μεγάλη λαϊκή υποστήριξη, αν όχι την πλειοψηφία στο δημοψήφισμα. Γεγονός που δείχνει ότι όταν οι λαοί καταφέρνουν να ξεπεράσουν την δικομματική παγίδα του νεοφιλελευθερισμού/σοσιαλφιλελευθερισμού ―στην οποία ακόμη είναι παγιδευμένοι λαοί όπως ο Γερμανικός και ο Ελληνικός, όπως έδειξαν τα προχτεσινά και τα περσινά εκλογικά αποτελέσματα αντίστοιχα— ενισχύεται η διαδικασία συνειδητοποίησης των «ευεργετημάτων» της σημερινής παγκοσμιοποίησης.

Και αυτό, παρά την μαζική προπαγάνδα των απολογητών του νεοφιλελευθερισμού και του σοσιαλφιλελευθερισμού, οι οποίοι προσπαθούν να εμποδίσουν αυτή τη διαδικασία συσκοτίζοντας την πραγματικότητα. Έτσι, οι μεν νεοφιλελεύθεροι υποστηρίζουν αδίστακτα ότι η σημερινή παγκοσμιοποίηση δεν αυξάνει αλλά αντίθετα…μειώνει την ανισότητα και την φτώχεια, οι δε σοσιαλφιλελεύθεροι μας νουθετούν ότι το θέμα είναι να είμαστε «έξυπνοι», όπως πχ η Κίνα, ώστε «να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης». Μολονότι βέβαια αυτοί που είναι στην καλύτερη θέση ν’ αξιολογήσουν αυτά τα «επιχειρήματα» είναι οι ίδιοι οι λαοί που ζουν στο πετσί τους τα «ευεργετήματα» της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, θα άξιζε να δούμε την δήθεν τεκμηρίωση τους που είναι φυσικό να προκαλεί σημαντική σύγχυση σε πολλούς.

Μειώνει λοιπόν την ανισότητα και την φτώχεια η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας της αγοράς, όπως υποστηρίζουν οι απολογητές του νεοφιλελευθερισμού και σοσιαλφιλελευθερισμού; Αρχικά, θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι για την μεν ανισότητα δεν διατυπώνεται σχεδόν καμία αμφιβολία από τους σοβαρούς διεθνείς οργανισμούς του κατεστημένου ότι εκρήγνυται στην περίοδο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, ενώ για την φτώχεια τελευταία γίνονται κάποιες προσπάθειες από υποστηρικτές της οικονομίας της αγοράς, συνήθως με την χρήση στατιστικών αλχημειών, ν αμφισβητηθεί η αύξηση της στην ίδια περίοδο. Η εξήγηση για το φαινόμενο αυτό ανάγεται στον τρόπο μέτρησης της ανισότητας και της φτώχειας. Η πρώτη μετριέται σχετικά, πχ ως το ποσοστό εισοδήματος που εισπράττει το 20% του πληθυσμού στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας σε σχέση με αυτό που εισπράττει το 20% στη βάση της. Αντίθετα, η δεύτερη μετριέται απόλυτα, πχ ως το ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω από την «διεθνή γραμμή της φτώχειας», η οποία ορίζεται ως εισόδημα χαμηλότερο από ένα, ή δυο δολάρια την ημέρα. Είναι επομένως φανερό ότι ο αυθαίρετος ορισμός της φτώχειας μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε συμπεράσματα που στηρίζονται σε στατιστικές αλχημείες.

Έτσι, όπως σημείωνα σε προηγούμενο άρθρο μου από τη στήλη αυτή για τα «αγαθά» της παγκοσμιοποίησης, η μείωση των φτωχών που διαφημίζουν οι νεοφιλελεύθεροι οφείλεται βασικά στο γεγονός ότι, σύμφωνα με κάποιες άκρως αμφιλεγόμενες έρευνες, μερικά εκατομμύρια που κέρδιζαν λίγο κάτω από δυο δολάρια την ημέρα έγιναν…πλουσιότεροι επειδή σήμερα κερδίζουν συνήθως 10 σέντς περισσότερα από ότι πριν, και έτσι σβήστηκαν από τη λίστα των επίσημα φτωχών! Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι πρωταρχικό ρόλο στη παγκόσμια «μείωση» της φτώχειας έπαιξε το γεγονός ότι στη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας, 6 εκ Κινέζοι κάθε χρόνο ανέβαιναν πάνω από την «γραμμή της φτώχειας» (περίπου 1,5 δολάριο την ημέρα) όπου ακόμη ζουν πάνω από 85 εκ. Όμως, το Κινεζικό «θαύμα» ήδη αποδείχνεται φούσκα αυτή την δεκαετία, όταν ο ρυθμός αυτός έπεσε στα δυο εκ. τον χρόνο το 2001 και 2002, ενώ το 2003 ο αριθμός των Κινέζων κάτω από την γραμμή αυτή, για πρώτη φορά μετά απο 20 χρόνια, αυξήθηκε κατά 800.000!

Ανάλογα, ο Martin Wolf στους Financial Times (το γνωστό ιδεολογικό φρούριο του Σίτι του Λονδίνου και του νεοφιλελευθερισμού), βασιζόμενος σε στοιχεία του τύπου «μεταξύ 1981 και 1999 λ.χ. το ποσοστό των ανθρώπων που ζούσαν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα στην Ανατολική Ασία και την περιοχή του Ειρηνικού έπεσε από το 56 στο 16%» συνάγει μια καθολική γενίκευση για τη δήθεν μείωση της φτώχειας και της ανισότητας σε ολόκληρο τον κόσμο στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι πρόσφατη μελέτη του ΟΗΕ έδειχνε ότι τη δεκαετία του 1990 που άνθιζε παντού η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, ο αριθμός των ανθρώπων στον πλανήτη (εκτός Κίνας) που μόλις επιβίωναν με εισόδημα κάτω από ένα δολάριο την ημέρα είχε αυξηθεί από 916 σε 936 εκ ανθρώπους, ενώ 2,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι (σχεδόν ο μισός πλανητικός πληθυσμός) ήταν κάτω από τη γραμμή της φτώχειας των 2 δολ. την ημέρα!

Το φαινόμενο αυτό της αύξησης της παγκόσμιας φτώχειας δεν είναι βέβαια δυσεξήγητο εφόσον το άνοιγμα και η απελευθέρωση των αγορών όχι μόνο κατέστρεψε την γεωργία πολλών χωρών στον Νότο προκαλώντας πελώριες συγκεντρώσεις πληθυσμών στα αστικά κέντρα αλλά δημιούργησε και ακόμη μεγαλύτερη ανεργία και υποαπασχόληση, εφόσον ακόμη και η σχετικά χαμηλής τεχνολογίας βιομηχανία που μεταφέρεται σήμερα από τα καπιταλιστικά κέντρα στους παράδεισους πάμφθηνης και εξαθλιωμένης εργασίας της Κίνας και της Ινδίας δεν αυξάνει σημαντικά την απασχόληση. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνουν οι Εκθέσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας που δείχνουν συνεχή αύξηση της ανεργίας-υποαπασχόλησης στον πλανήτη στη διάρκεια της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Έτσι, ενώ το 1990, ο συνολικός αριθμός των ανέργων ανερχόταν σε 100 εκατομμύρια ανθρώπους, το 2003 είχε φθάσει τα 186 εκατ. που αντιστοιχεί στο 6,2% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού —το υψηλότερο ποσοστό που έχει ποτέ καταγράψει η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας! Στην ίδια Έκθεση αναφέρεται ότι περίπου 1,4 δισεκατομμύρια εργαζόμενοι, ή το μισό του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού, ζούσαν το 2003 με λιγότερο από δύο δολάρια την ημέρα (550.000 από αυτούς με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα!)

Όσον αφορά την δήθεν μείωση της ανισότητας, αρκεί ένα στοιχείο του ΟΗΕ: το 1960, πριν αρχίσει η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, το πλουσιότερο 20% του παγκόσμιου πληθυσμού εισέπραττε το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ έναντι 1% του φτωχότερου 20%. Σαράντα χρόνια μετά, το πλουσιότερο 20% εισέπραττε το 86% του παγκόσμιου ΑΕΠ έναντι 1% του φτωχότερου 20%!

Βλ. σχετικά την κριτική στο μπεστ-σελλερ του Νεγκρι, την «Αυτοκρατορία», όπου γινόταν φανερή η ρεφορμιστική στροφή του,

Τakis Fotopoulos and Alexandros Gezerlis, ‘Hardt and Negri’s Empire: a new Communist Manifesto or a reformist welcome to neoliberal globalisation’,

Democracy & Nature, Volume 8, Number 2, July 2002 (μετάφραση στο περιοδικό ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ αρ. 7 Μάης 2004,

http://www.inclusivedemocracy.org/pd/

Για παράδειγμα παρ ημιν βλ. Α. Ανδριανόπουλου, ‘Ο Τσόμσκι δεν λέει την αλήθεια’, ΤΑ ΝΕΑ, 15/5/04

Για παράδειγμα παρ ημιν βλ. Ν. Κοτζιά, ‘Ο νέος ηγεμόνας της Ασίας’, Κυριακάτικη – 08/05/2005

βλ. Τ. Φωτόπουλος, «Τα ‘αγαθά’ της παγκοσμιοποίησης», Ελευθεροτυπία, 19/3/05

βλ πχ William R. Cline, Trade Policy and Global Poverty, ( Washington, D.C, The Institute for International Economics, 2004) και κριτική για τις στατιστικές αλχημείες της μελέτης αυτής στην έρευνα των Mark Weisbrot, David Rosnick, and Dean Baker, Poor Numbers: The Impact of Trade Liberalization on World Poverty, (Center for Economic and Policy Research, 18/11/04)

Jonathan Watts, ‘China admits first rise in poverty since 1978’, The Guardian, 20/7/04
UN: Human Development Report 2002, Table 1.2

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 08/12/2004

UN, Human Development Report 1999 (NY: Oxford University Press, 1999).

ΠΗΓΗ 1η: http://www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos/,

http://www.democracynature.org/fotopoulos/greek/grE/gre2005/5_28.htm

ΠΗΓΗ 2^η: Ελευθεροτυπία, 2005/5/28