Μια πρόταση που δεν έπαιξε γερά στο 8ο συνέδριο της ΟΛΜΕ…

«ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»

8ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο της ΟΛΜΕ – Χανιά 8-10/5/2008

Προσυνέδριο Θεσσαλονίκης – Φιλοσοφική Σχολή ΑΠΘ 16/4/2008

Ελληνικό κράτος, 21ος αιώνας: Παιδεία ή Εκπαίδευση;

Το παράδειγμα των Μουσικών Σχολείων – Το μάθημα της μουσικής

Στέργιος Ζυγούρας

Αγαπητοί συνάδελφοι, θα προτιμήσω να σας προσφωνήσω «αγαπητοί συμπολίτες», καθώς σ’ ένα συνέδριο με θέμα «σχολικά προγράμματα και βιβλία», εύκολα η συζήτηση και ο προβληματισμός μεταφέρεται σε γενικότερο επίπεδο· στο επίπεδο των πρωτογενών προβλημάτων, εκεί που φαίνεται να πάσχει η εποχή μας· στην τάση μετατροπής του Σχολείου που παράγει Πολίτες, σε Σχολείο που παράγει Πελάτες. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με ερωτήματα στο επίπεδο του αυτονόητου:

► Παιδεία ή Εκπαίδευση;

► Λειτουργός της παιδείας ή Εκπαιδευτικός;

► Γενική ή Ειδική παιδεία στην α΄ και β΄ βαθμίδα;

► Σφαιρική ή κατακερματισμένη γνώση;

► Μορφωτικό-ανθρωπιστικό ιδεώδες ή επαγγελματική κατάρτιση;

Βαυκαλιζόμαστε με τις πρώτες, ενώ βολευόμαστε ή ανεχόμαστε τις δεύτερες επιλογές;

Το παράδειγμα της «καλλιτεχνικής παιδείας», της «αισθητικής αγωγής» και ειδικότερα της «μουσικής αγωγής» και των Μουσικών Σχολείων είναι από τα προσφορότερα για να δούμε την απόσταση μεταξύ λόγων και έργων στην παιδεία· να δούμε πώς από το άρθρο 16 §2 του Συντάγματος μένει -σχεδόν πάντα- μόνο η «επαγγελματική αγωγή», κι αυτή όμως καχεκτική, χωρίς στήριξη στην πολύπλευρη προσωπικότητα του «ελεύθερου, πολίτη», στην οποία οφείλει/έπρεπε να στοχεύει η ΠΑΙΔΕΙΑ.

Στα πρώτα ερωτήματα, μπορεί κάποιος να προσθέσει:

► Επιστήμη χωρίς Τέχνη;

► Παιδεία χωρίς Πολιτισμό;

► Ύλη χωρίς Ενέργεια;

Όλα τα ερωτήματα, αφορούν και επηρεάζουν καθοριστικά το μάθημα της μουσικής στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια παιδεία, που κινείται μεταξύ της κατακερματισμένης εγκυκλοπαιδικής-επιστημονικής γνώσης και της επαγγελματικής κατάρτισης. Επίσης, η μουσική κυριαρχεί ως σταθερό, (παθητικό) εξωτερικό ερέθισμα (καταχωρημένος ήχος/εικόνα) που επιστημονικά επιδιώκεται να διακρίνεται ως προς την ποιότητα (καλή μουσική, επιλογή συνθέσεων). Αυτά όμως σε δεύτερο επίπεδο, καθώς σε πρώτο, κυριαρχεί η «καλλιέργεια της ικανότητας για αισθητική απόλαυση» (Π.Ι., ΔΕΠΠΣ Μουσικής, 2001). Εύκολα κάποιος μπορεί να διαπιστώσει, τόσο από το ΑΠΣ, όσο και από τα νέα βιβλία ότι εδώ η «αισθητική» δεν αφορά στον κλάδο της φιλοσοφίας, και η «απόλαυση» δεν παραπέμπει στην αρχαία ψυχική-πνευματική «τέρψη». Πρόκειται για μετάφραση αγγλικού όρου, που όπως και η «δημιουργικότητα», δεν έχουν αποδοθεί ορθά στα ελληνικά, ούτε όμως και σε ορθά ελληνικά. Συνεπώς, η «aesthetic sensitivity» και η «creativity», οι οποίες αρχικά χρησιμοποιήθηκαν σε μια προσπάθεια άρσης των αδιεξόδων της εξειδικευμένης, τεχνικής μουσικής παιδείας που επικράτησε επί δύο αιώνες περίπου (και) στο αγγλοσαξωνικό σύστημα, έγιναν στην Ελλάδα ο πυρήνας της εύκολης λύσης: copy-paste! Θα πρέπει να δει αυτό το παράδειγμα η σημερινή κυβέρνηση που δια στόματος του Υπουργού Παιδείας δηλώνει: «Το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ευρώπης μας είναι η πολυμορφία της. Δεν πρέπει να κλωνοποιήσουμε τους πολιτισμούς μας, αλλά να σεβαστούμε την Ευρώπη των πατρίδων. Πρέπει να αντιστοιχήσουμε, αλλά όχι να εναρμονίσουμε, με την έννοια της εξομοίωσης, τα εθνικά εκπαιδευτικά μας συστήματα.» (Βουλή, 18-12-07).

Παρά το προβληματικό ΔΕΠΠΣ, τα βιβλία του Δημοτικού διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, με αυτό της Ε΄ Δημοτικού να ξεχωρίζει προς το καλύτερο. Όπως σωστά τόνισε και η κ. Χατζηβαρίτη, η (πανάκεια) «διαθεματικότητα» που συνήθως καταλήγει να γίνει αποσπασματικότητα, έχει αποτελέσει κατά περίπτωση ανασταλτικό παράγοντα για το αντικείμενο της μουσικής που είναι κατ’ αρχήν προφορικό. Είναι θετικό το ότι υπάρχουν για πρώτη φορά βιβλία μουσικής στην πρωτοβάθμια, όπως και βιβλία δασκάλων και τετράδια εργασιών για τους μαθητές και ένα CD-ROM.

Ανησυχητικό όμως είναι το γεγονός ότι η μουσική τείνει να αντιμετωπίζεται σε σημαντικό βαθμό ως κατακερματισμένη ηχοκινητική διαδικασία, ως εγκυκλοπαιδισμός, ως επιστημονική γνώση/γραπτή διαδικασία και ως διαδικασία παθητική/καταναλωτική. Επί πλέον με την επίκληση των αναγκών μιας σημερινής «πολυπολιτισμικής κοινωνίας» αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση με υποτίμηση οι ελληνικές πολιτισμικές παραδόσεις, ενώ μέσα σ’ ένα αστικό πλαίσιο αντιμετώπισης και στον αντίποδα των παλιών βιβλίων, απουσιάζουν οι αναφορές σε ιστορικές και σε προφορικές παραδόσεις.

Το μοναδικό βιβλίο για τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου είναι ένα ανθολόγιο (βιβλίο καθηγητή), κάτι θετικό κατ’ αρχήν από την άποψη της έμφασης που δίνεται στην μουσική ως διαδικασία πρακτική. Το ανθολόγιο έχει καλή χωρο-χρονική ισορροπία και καταλόγους θεμάτων, περιοχών που διευκολύνουν και καθοδηγούν. Δημιουργείται όμως έτσι μια σημαντική αντίθεση μεταξύ πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας προσέγγισης, ενώ δεν τηρείται ούτε το ΔΕΠΠΣ.

Όσα ειπώθηκαν ήταν απαραίτητα για να τονιστούν δύο στοιχεία:

α) το ΥπΕΠΘ αντιμετωπίζει τη μουσική ως διδακτικό αντικείμενο που δεν στοχεύει κατ’ αρχήν στο ύφος/ήθος και στην εξερεύνηση εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου.[1]

β) τα Μουσικά Σχολεία έχουν θεσμικά κενά από την ίδρυσή τους και τείνουν δια του άγραφου νόμου να υιοθετούν τη μουσική ως ειδική εκπαίδευση που αντιφάσκει με το χαρακτήρα της δευτεροβάθμιας παιδείας. Τείνουν έτσι να πάρουν το χαρακτήρα Μ.Σ.= ένα σχολείο + ένα Ωδείο κι αυτό όταν η Ωδειακή παιδεία, η βάση της εκπαίδευσης των διδασκόντων στα Μουσικά Σχολεία ανήκει σε άλλο υπουργείο (ΥπΠΟ) με τρόπο που μόνο προβλήματα προκαλεί.

Τα Μουσικά Σχολεία έχουν εγκατάλειψη από την Πολιτεία, αντίστοιχη με αυτή που ανέφερε ο κ. Ματζιάρης για τα Ειδικά Σχολεία, ενώ η μουσική ως αντικείμενο πάσχει από την ίδια, αντιφατική, υποτιμημένη υπερτίμηση που ανέφερε και ο κ. Καμτσίκης για τη φυσική αγωγή. Πού βρίσκεται τοποθετημένη η μουσική παιδεία των Μουσικών Σχολείων; Στην επαγγελματική κατάρτιση (Δ/νση ΣΕΠΕΔ)! Τι είναι μεταξύ άλλων τα Μουσικά Σχολεία σύμφωνα με τον ιδρυτικό νόμο του 1988; Σχολεία από τα οποία οι νέοι αποφοιτούν «…χωρίς να υστερούν σε γενική παιδεία..»! Η έλλειψη Διεύθυνσης Μουσικών Σπουδών στο ΥπΕΠΘ είναι εμφανής. Η Καλλιτεχνική Επιτροπή είναι τόσο ελλιπής θεσμός, ώστε με μια αλλαγή υπουργού να μετατρέπεται από απόλυτο διαχειριστή κρίσιμων θεμάτων (όπως η αξιολόγηση του υπό πρόσληψη προσωπικού) σε απόλυτο απόντα. Μέσα σ’ αυτή την κατάσταση και με δεδομένη την ελληνική συνήθεια της προχειρότητας, διατρέχουμε άμεσα τον κίνδυνο, η κραυγαλέα έλλειψη ΑΠΣ για τα Μουσικά Σχολεία να αντιμετωπιστεί στο επίπεδο μιας τεχνικής ταξινόμησης της «ύλης» με βάση τα κριτήρια της υπάρχουσας Ωδειακής παιδείας.

Η Καλλιτεχνική Επιτροπή έχει δηλώσει ότι ΑΠΣ για τα Μουσικά Σχολεία βρίσκονται ήδη υπό επεξεργασία. Όπως συνήθως, στην Ελλάδα ο διάλογος με τη βάση γίνεται είτε προσχηματικά, είτε καθόλου. Σήμερα ζούμε τη δεύτερη περίπτωση, κι όλα αυτά όταν η ίδια η «μουσική» είναι από τα αντικείμενα που προσελκύουν την εισχώρηση ιδιωτικών πρακτικών, μέσα στο γενικευμένο πλαίσιο της μετατροπής του δημόσιου σχολείου σε σχολείο της αγοράς.

Πόσα χρήματα δίνει το κράτος για τη μουσική παιδεία; Φαίνεται από την έγκαιρη στελέχωση των μουσικών σχολείων, από την κατάργηση των προπαρασκευαστικών τμημάτων του δημοτικού, από τη διαιώνιση του παράνομου και εξευτελιστικού «θεσμού» της ωρομισθίας, από τα προβλήματα και τα διαφαινόμενα σκάνδαλα στη μετακίνηση των μαθητών, από την εγκατάλειψη του μοναδικού Κρατικού Ωδείου, από την προχειρότητα της προεκλογικής ανακοίνωσης για ίδρυση «Ακαδημίας Τεχνών» (Μάιος 2007).

Παιδεία και Πολιτισμός ! Πόσες φορές το έχουμε ακούσει από κυβερνητικά χείλη, από χείλη παραγόντων της παιδείας και πόσα θαυμαστικά ακολουθούσαν; Πού βρίσκεται ο «πολιτισμός» στη δευτεροβάθμια παιδεία; Στο «κρυφό πρόγραμμα», δηλαδή εκτός ωρολογίου προγράμματος και στους μαθητικούς καλλιτεχνικούς αγώνες του ΥπΕΠΘ.

Και πώς εννοεί το επίσημο κράτος τον «πολιτισμό» στην παιδεία; Πώς εννοεί την πολιτισμική παιδεία; Με την έννοια που είναι τοποθετημένη στο ομώνυμο υπουργείο; Με τις προτάσεις «πολιτισμού» στη σελίδα του πρωθυπουργού; (αξιοπρόσεκτος είναι και ο πρώτος σύνδεσμος στην κατηγορία «αθλητισμός»: ΟΠΑΠ). Με την υιοθέτηση από πλευράς ΥπΕΠΘ της κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που στηρίζεται στο Άαχεν, στο 800 μ.Χ. και στον Καρλομάγνο;

Σε μια πολιτεία με παράδοση στην αναξιοκρατία, σε μια πολιτεία που διακατέχεται από αισθήματα πολιτισμικής μειονεξίας, σε μια πολιτεία που άλλα λέει κι άλλα κάνει, ποιοι τελικά στελεχώνουν τις θέσεις συμβούλων και παρέδρων του Π.Ι., ποιοι διαμορφώνουν τους παιδαγωγικούς στόχους, ποιοι αξιολογούν τα σχολικά «διδακτικά πακέτα», ποιοι επιμορφώνουν το διδακτικό προσωπικό; Γιατί σήμερα μας ζητείται εντός 48ώρου να καταθέσουμε προτάσεις ως σύλλογοι διδασκόντων για την επιμόρφωσή μας; Γιατί για δεύτερη φορά μετά την «ονοματοδοσία των σχολείων» επιλέγεται μια διαδικασία εξπρές και μάλιστα, τώρα, χωρίς κεντρικό έγγραφο, σε επίπεδο Δ/νσεων Δ/θμιας Εκπ/σης;

Πώς μπορούμε να επηρεάσουμε τα πράγματα; Με το να είμαστε παρόντες κατ’ αρχήν και κάνοντας πράξη το σύνθημα της ΟΛΜΕ για το συνέδριο αυτό: γιατί τα σχολικά προγράμματα και βιβλία είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για την αφήσουμε στους “ειδικούς”. Όντας «ειδικοί», πρέπει να πάψουμε να είμαστε πολίτες;

Στο ερώτημα «παιδεία ή εκπαίδευση;» απαντούμε:

«πρώτα παιδεία, ύστερα εκπαίδευση!»

16-4-2008

Στέργιος Ζυγούρας, Καθηγητής στο Μ.Σ.Θ.

---

[1] Μούσα > μάω – μώ = ερευνώ