Τεχνικές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη– Ενότητα 2η

Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙΙ: Τα συστήματα άρδευσης

Τεχνικές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη– Ενότητα 2^η

Η κωμόπολη της Κέρτεζης στην οποία διακρίνονται: Ο οικισμός της,  ο στενός ανατολικός κάμπος της, ο ανατολικός Απανόκαμπος, τα γύρω νεροφόρα βουνά της και ο δυτικός κερτεζίτικος Βουραϊκός, που αποτελεί τεχνικά και τον κεντρικό δρόμο πορείας των νερών άρδευσης μέχρι τ’ Αλώνια. Βλέπουμε νοτιοδυτικά από τα δυτικά του Οροπέδιου του «Χριστού» το Φθινόπωρο του 2016. Η φωτογραφία ανήκει σε νεαρό βοσκό του χωριού.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το:  Δικαιώματα, χρόνος και περιοχές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη – Ενότητα 1η

Ι) Εισαγωγικά

Η άρδευση με νεραύλακα έχει αποκτήσει μια τεχνική, η οποία στην Κέρτεζη εξελίχτηκε στην πορεία του ιστορικού και τεχνολογικού χρόνου.  Η εξέλιξη αυτή φυσικά γονιμοποιήθηκε λόγω τόσο των πολλών πηγών άρδευσης, όσο και των πολλών αναγκών αυλάκων άρδευσης.

Βασικά στοιχεία της τεχνικής αποτελούν οι τρόποι υδρομάστευσης / «αρμέγματος» των νερών των πηγών, οι «δέσεις» στον κερτεζίτικο Βουραϊκό και σε κάποιους παραπόταμους, η τεχνική των αρχικών χωμάτινων νεραύλακων, οι παλαιές και σύγχρονες διακλαδώσεις τους, οι παλιές και σύγχρονες «κόφτρες»,  οι κατοπινές υπογειοποιήσεις μερικών νεραύλακων, οι σύγχρονες σωληνώσεις, οι παλιές ξύλινες και οι σύγρονες «κορύτες», τα «κεφαλάρια», οι γλάστρες και φυσικά οι αυλακιές στα χωράφια.

Συνέχεια →

Δικαιώματα, χρόνος και περιοχές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη – Εν. 1η

Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙΙ: Τα συστήματα άρδευσης

Δικαιώματα, χρόνος και περιοχές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη– Ενότητα 1^η

Επεξεργασμένο απόσπασμα των ορίων του οικισμού, των βουνών, των δασών και του κάμπου της Κέρτεζης με βάση τους πρόσφατους δασικούς χάρτες του 2017.  Έχουμε σημειώσει με κόκκινα αστέρια τις θέσεις όλων των μικρών και μεγάλων πηγών άρδευσης κήπων και χωραφιών. Με κίτρινα αστέρια αντλήσεις νε΄ρων και μαύρα ζωντανά πηγάδια.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το: Οι απαρχές του Βουραϊκού και τα δεκάδες γεφύρια στην Κέρτεζη-μέρος ΙΙ

Ι) Εισαγωγικά

Πολλοί τόποι είναι ευλογημένοι στα πέρατα της Οικουμένης. Μοχλοί αυτής της ευλογίας των τόπων είναι ο Ήλιος, τα νερά και η σχετική αυτονομία. Η Κέρτεζη τα διαθέτει και τα τρία. Γι αυτό ήταν και είναι η μεγαλύτερη αγροτική Κωμόπολη των Καλαβρύτων. Ο τόπος αυτός θα μπορούσε να ονομαστεί και ως «η Κέρτεζη των νερών».

«Φυτεμένη» ανάμεσα στις ανατολικές απολήξεις του Ερύμανθου και των Καλλιφωνίων ορέων από τα δυτικά και του Χελμού από τα ανατολικά αποτελεί χώρο με τεράστια αποθέματα νερών στα γύρω βουνά και στο υπέδαφος των μικρών και μεγάλων κάμπων της. Οι  μικρές και μεγάλες βρύσες είναι σχεδόν αμέτρητες και τις έχουμε αναδείξει στο «μέρος Ι». Γι αυτό η Κέρτεζη είναι καταπράσινη, έχει αναπτύξει κτηνοτροφία σε πολλά επίπεδα, αλλά κυρίως έχει τεράστιες αγροτικές δυνατότητες.

Στα δύσκολα χρόνια που είχε υπερπληθυσμό και η χώρα πάλι περνούσε από οικονομικούς ή στρατιωτικούς πολέμους έθρεψε έστω και οριακά τους κατοίκους, αλλά και ευρύτερα στο Νομό. Ό,τι κομμάτι γης ήταν δυνατό να αρδευτεί, αρδεύτηκε. Ό,τι ήταν ξερικό έγινε τόπος ή για αμπελώνες ή για δημητριακές καλλιέργειες ή για βοσκοτόπια. Και ό,τι ήταν βουτηγμένο στα έλη (επανήλθαν στις Αρκίτες) έδινε χορτάρι για τα ζώα. Γι αυτό κατόπιν ανέπτυξε όλα τα είδη δευτερογενούς παραγωγής.

Συνέχεια →

Οι πηγές, οι βρύσες και οι γεωτρήσεις ύδρευσης της Κέρτεζης

Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος Ι

Οι πηγές, οι βρύσες και οι γεωτρήσεις ύδρευσης της Κέρτεζης

α νερά του Κεφαλόβρυσου, όπως φτάνουν και «μοιράζονται στα τρία» στο δυτικό μέρος της πλατείας «Ομονοίας» στα Αγγελοπουλαίϊκα. Εκεί παλαιότερα δροσίζονταν πάπιες.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Εισαγωγικά

Η Κέρτεζη ίσως αποτελεί ένα από τα πρώτα ορεινά χωριά της Πελοποννήσου από πλευράς φυσικών πόρων νερού και επομένως ήμερης και άγριας βλάστησης. Ιδρύθηκε προ αμνημονεύτων ετών και αναπτύχθηκε σε φάσεις. Μπορούμε να βάσιμα να ισχυριστούμε ότι η πρώτη φάση είναι αυτή που το νερό καθοδήγησε τον σχηματισμό της και η δεύτερη αυτή που η ίδια οδήγησε το νερό πέρα και από τις δυνάμεις της βαρύτητας και της υδροστατικής πίεσης.

Η Κέρτεζη έχει αναπτυχθεί στους ανατολικότερους πρόποδες του ορεινού όγκου του όρους Ερύμανθου και βρίσκεται σε θέση να βλέπει στα ανατολικά το όρος Χελμός, γι” αυτό ατενίζει καθημερινά και τον «Αρίσταρχο»! Τα υψόμετρά της είναι τέτοια – στην κεντρική πλατεία έχουμε 822 μέτρα- ώστε να πηγάζουν αφ’ ενός τόνοι πόσιμου νερού με μεγάλες και  μικρές πηγές και αφ’ ετέρου κάτω από το οροπέδιό της να «λιμνάζουν» επίσης τόνοι νερού έτοιμοι για γεωτρήσεις.

Συνέχεια →

Υφαντική και Ραπτική στην Κέρτεζη – Μέρος VI

Οι προβιομηχανικές βιοτεχνίες-οικοτεχνίες της Κέρτεζης και τρεις μεταβιομηχανικές απόπειρες

Υφαντική και Ραπτική στην Κέρτεζη – Μέρος VI

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το μέρος Μέρος V

Χ)  Οι αργαλειοί

Η υφαντική στην προβημιοχανική εποχή στην επαρχία ήταν μια πολύ συνηθισμένη οικοτεχνία. Οι αργαλειοί, αυτό το σύνθετο εργαλείο ήταν το κυρίως μέσο για την υφαντική. Υπήρχαν όμως και άλλα συμπληρωματικά εργαλεία, κυρίως για την προεργασία της ύφανσης.

Για τους αργαλειούς της Κέρτεζης δεν χρειάζεται να κάνουμε κατ” αρχήν αποκλειστική μνεία επιμέρους προσώπων. Σε όλα σχεδόν τα σπίτια της Κέρτεζης, τουλάχιστον μέχρι και τη δεκαετία του 1970, ο αργαλειός δούλευε σε δευτερεύοντες χώρους, λίγο πριν το Χειμώνα μέχρι την Άνοιξη, όταν δηλαδή σταματούσαν οι πολλές αγροτικές εργασίες.

Συνέχεια →

Σκουποποιεΐα, καλαθοπλεκτική και σαρωματοποιεΐα στην Κέρτεζη – Μέρος V

Οι προβιομηχανικές βιοτεχνίες-οικοτεχνίες της Κέρτεζης και τρεις μεταβιομηχανικές απόπειρες

Σκουποποιεΐα, καλαθοπλεκτική και σαρωματοποιεΐα στην Κέρτεζη – Μέρος V

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το Μέρος IV

ΧIΙΙ) Η σκουποποιεΐα

1. Εισαγωγικά

Ο κάμπος της Κέρτεζης πριν από τη δεκαετία του 1990 είχε πλούσια πολυκαλλιέργεια. Ανάμεσα στις καλλιέργειες ήταν και εκείνες πού έδιναν τροφές για τα ζώα. Τέτοιες ήταν βέβαια τα δημητριακά (βρώμη, κριθάρι), αλλά και ο αραβόσιτος (αραποσίτι) και το καλαμπόκι με τα μικροσκοπικά βυσινί σπόρια στην ωριμότητά τους. Μια οικοτεχνία ακόμα λοιπόν στηρίζεται στην 1^η ύλη που κατ’ αρχήν η ίδια παράγει και ήταν -και είναι σε λίγους ακόμα- η κατασκευή οικολογικών σκουπών.

Συνέχεια →

 

Ξυλουργεία και Σαμαράδικα της Κέρτεζης– Μέρος ΙV

Οι προβιομηχανικές βιοτεχνίες-οικοτεχνίες της Κέρτεζης και τρεις μεταβιομηχανικές απόπειρες

Ξυλουργεία και Σαμαράδικα της Κέρτεζης– Μέρος ΙV

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το Μέρος ΙΙΙ

ΧΙ) Τα ξυλουργεία

Ήταν αδύνατον η Κέρτεζη ανάμεσα στα πολλά και πολλών ειδών δάση (Καστανιές, έλατα, πλατάνια, βελανιδιές, δέντρα, ιτιές, πλατάνια, καρυδιές, κλπ) να μην αναπτύξει και επαγγελματίες και ερασιτέχνες ξυλουργούς. Εξάλλου οι ανάγκες μιας μεγάλης κωμόπολης στο παρελθόν, που πέρασε και τους 1500 κατοίκους και υπήρξε Δήμος, με τεράστια αγροτική, αμπελουργική, κτηνοτροφική παραγωγή και μεγάλες οικιστικές ανάγκες να μη το έκανε.

Ερασιτέχνες ξυλουργοί ήταν οι περισσότεροι των αγροτών, γι αυτό και είχαν αρκετά εργαλεία. Όμως υπήρχαν και τεχνικές που δεν μπορούσαν όλοι να τις κατέχουν. Έτσι αναδύθηκαν οι επαγγελματίες του είδους.

Συνέχεια →

Σιδεράδικα (σιδηρουργεία) και γανωματζίδικο στην Κέρτεζη – Μέρος ΙΙΙ

Οι προβιομηχανικές βιοτεχνίες-οικοτεχνίες της Κέρτεζης και τρεις μεταβιομηχανικές απόπειρες

Σιδεράδικα (σιδηρουργεία) και γανωματζίδικο στην Κέρτεζη – Μέρος ΙΙΙ

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το Μέρος ΙΙ (Καμίνια κλπ)

ΙΧ) Τα σιδεράδικα (σιδηρουργεία)

Τα σιδεράδικα ή σιδηρουργεία πριν δημιουργηθούν οι βιομηχανίες παραγωγής εργαλείων ίσως να ήταν εξίσου χρήσιμα με τα ξυλουργεία λόγω των πολλών χρήσιμων και κυρίως σφυρήλατων εργαλείων ή κατασκυών πάσης φύσεως. Ας δούμε στην αρχή μερικά απ’ αυτά για να κατανοήσουμε μέρος της αξίας και της αναγκαιότητάς τους. Μια γεύση αρχική με σφυρήλατη εξώπορτα σχετικά πρώην πλούσιου κερτεζίτικου σπιτιού στα ανατολικά του χωριού:

Συνέχεια →

Kεραμιδοκάμινα, Ασβεστοκάμινα, Εργαστήρι Κεραμεικής και Ξυλόφουρνοι στην Κέρτεζη – (Μέρος ΙΙ)

Οι προβιομηχανικές βιοτεχνίες-οικοτεχνίες της Κέρτεζης και τρεις μεταβιομηχανικές απόπειρες

Kεραμιδοκάμινα, Ασβεστοκάμινα, Εργαστήρι Κεραμεικής και Ξυλόφουρνοι στην Κέρτεζη – (Μέρος ΙΙ)

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το Μέρος I

V) Τα κεραμιδοκάμινα

Η λειτουργία τους ήταν απλή, αλλά πάντως είχε μια σειρά αλυσιδωτών ενεργειών: Στην αρχή έβγαινε από το χωράφι η άργιλος. Έσκαβαν δηλαδή μεγάλες γούβες και έβγαζαν το αργιλώδες χώμα που αποτελούσε την 1^η ύλη για τα κεραμίδια. Καθαριζόταν, κοσκινίζονταν ώστε να μη μείνει ούτε ένα χαλικάκι. Η ξερή κοπριά γαιδάρων και αλόγων που είχε μαζευτεί από τα χωράφια ανακατεύονταν με την καθαρή άργιλο για να «δέσει»..

Εν τω μεταξύ η άργιλος αφού πρώτα κοβόταν και είχε μπει σε ειδικά καλούπια και είχε ξεραθεί κάπως από τον αέρα. Μετά τοποθετούνταν όρθια τα καλούπια μέχρι να φορτωθεί πλήρως το καμίνι (περίπου έφταναν τα 5000 κομμάτια).

Συνέχεια →

Νερόμυλοι, Νεροτριβές, Νεροξυλουργείο και Μαγγανοπήγαδα στην Κέρτεζη (Μέρος Ι)

Οι προβιομηχανικές βιοτεχνίες-οικοτεχνίες της Κέρτεζης και τρεις μεταβιομηχανικές απόπειρες

Νερόμυλοι, Νεροτριβές, Νεροξυλουργείο και Μαγγανοπήγαδα στην Κέρτεζη  (Μέρος Ι)

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

I) Εισαγωγικά

Η μελέτη που ακολουθεί δεν φιλοδοξεί ούτε μόνο να αναδείξει με ένα τοπικιστικό πνεύμα σπουδαίες πρωτοβουλίες μεταποίησης στο χωριό μου. Δεν φιλοδοξεί επίσης ούτε να αποτελέσει μια λαογραφική μόνο προσπάθεια που έλλειπε και μάλιστα μουσιακού τύπου.

Έχει ως σκοπό να αναδείξει ένα υπόδειγμα προβημιοχανικών κυρίως  βιοτεχνιών και οικοτεχνιών σε μία μεγάλη αγροτοκτηνοτροφική κωμόπολη το οποίο υπόδειγμα κορυφώθηκε στα μέσα του εικοστού αιώνα. Το πρότυπο αυτό ερχόταν σε ορισμένους τομείς από το απώτατο παρελθόν, είτε από την περίοδο της τουρκοκρατίας, είτε από τα μεταεπαναστατικά χρόνια π. χ. νερόμυλοι, κεραμιδοκάμινα, σαγματοποιεία, μοδίστρες, κλπ).

Προσπαθήσαμε να πάρουμε όσο το δυνατόν περισσότερες αυθεντικές συνεντεύξεις, να εντάξουμε τις προσωπικές αναμνήσεις και ελάχιστες εμπειρίες, να περπατήσουμε και να φωτογραφήσουμε όσο γίνεται από κοντά τα εναπομείναντα κτίσματα. Σε κάθε θέμα δημοσιεύουμε τις πηγές των μαρτυριών από κατοίκους, τους οποίους και πάλι οφείλουμε να ευχαριστήσουμε δημοσίως για την καλοσύνη να συμμετάσχουν εγκάρδια στη μικρή αλλά ενδιαφέρουσα έρευνα και μελέτη ενός μάλιστα μη επιστημονικά  ειδικού στα ζητήματα αυτά.

Συνέχεια →

Οι 19+2 εκκλησιές της Κέρτεζης και τα 11 κερτεζίτικα αγιονύμια

Οι 19+2 εκκλησιές της Κέρτεζης και τα 11 κερτεζίτικα αγιονύμια

[Επαυξημένη, βελτιωμένη δημοσίευση και με πλήρες φωτογραφικό υλικό]

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Μπορεί νάναι απίστευτο, αλλά η παλιά καλαβρυτινή κωμόπολη και σημερινό μεγαλοχώρι Κέρτεζη θα μπορούσε και να κατέχει πανελλήνιο ρεκόρ αριθμού εκκλησιών και αγιονυμίων στη χώρα μας. Σίγουρα πάντως ανήκει στις εξαιρέσεις.

Οι 16 από τις 19 εκκλησιές λειτουργούνται κάθε χρόνο, ενώ τα 2 ξωκκλήσια έχουν κάμποσα χρόνια να λειτουργηθούν. Παλαιότερα γινόταν και Θεία Λειτουργία στα 2 Παρεκκλήσια του κεντρικού Ναού. Τα τελευταία 15 χρόνια δυστυχώς δεν λειτουργεί και ο περιώνυμος βυζαντινός ναός στο Κοιμητήριο της «Κοίμησης της Θεοτόκου».

Οι οκτώ συν δύο ναοί βρίσκονται μέσα στα όρια του χωριού και αντιστοιχούσαν σε συνοικίες, όπου στις αρχές του 20^ου αιώνα είχαν δικό τους παπά, την οικογένεια του οποίου συντηρούσε το εκκλησίασμα και οι εργασίες του. Οι υπόλοιποι είναι διάσπαρτοι σε όλα τα σημεία του ορίζοντα των 27 τετρ. χιλιομέτρων των ορίων της Κέρτεζης και αποτελούν δωρεές πιστών. Έχουν χτιστεί κάποιοι και πριν από τον 20^ο αιώνα, οι περισσότεροι κατά τον 20^ο και δύο τον 21^ο αιώνα.

Τα περισσότερα αγιονύμια βρίσκονται στο Βορρά και στην Ανατολή του χωριού, ενώ μόνο τρία μέσα στον οικισμό. Για τα περισσότερα εξωκκλήσια και αγιονύμια έχουν κτιστείομώνυμα εικονοστάσια (δωρεές πιστών ενοριτών) στα όρια του κεντρικού δρόμου,  ένα στον «Κάτω δρόμο», ένα στον «Επάνω δρόμο» και ένα στο δρόμο που περνά από το «Κιόσι».

Ι) Οι εντός του χωριού Ιεροί Ναοί (κατά πιθανή σειρά παλαιότητας)

Συνέχεια →